Fibromialgia dotyka głównie kobiety w wieku 40—60 lat. Szacuje się, że w Polsce na tę chorobę mogą cierpieć nawet 2 miliony osób. Większość z nich nie zgłasza się do lekarza i nie ma szans na prawidłowe rozpoznanie, a tym samym – efektywne leczenie.
Osoby cierpiące na omawiany zespół skarżą się na to, że "wszystko je boli" (często doświadczają bólu całego ciała), mają problemy ze snem, odczuwają sztywność poranną i skarżą się na męczliwość oraz uczucie przewlekłego zmęczenia.
Ból ten zazwyczaj ma charakter uogólniony i przewlekły, a wraz z tkliwością w charakterystycznych punktach (zob. Fibromialgia), stanowi zasadniczy objaw tego zespołu. Zwykle są to bóle w okolicy dużych stawów, nasilające się pod wpływem wysiłku fizycznego. Pacjenci opisują ból jak głęboki, ostry, przeszywający lub palący, a czasami jako uczucie cierpnięcia lub mrowienia. W przypadku tego zespołu występują również bóle i zawroty głowy.
W przebiegu tych dolegliwości często rozwija się dodatkowo obniżenie nastroju (aż do pełnoobjawowej depresji), objawy lękowe, trudności ze skupieniem uwagi, zaburzenia pamięci, bóle w miednicy, kurcze jelit oraz biegunki, objawy zespołu jelita drażliwego, uczucie zimnych kończyn, suchość jamy ustnej i nadmierne pocenie.
Początki objawów zwykle przypadają na 3—5 dekadę życia, zdecydowanie rzadziej rozwijają się u osób młodszych. Często zespół ten ujawnia się pod wpływem czynnika spustowego, takiego jak zakażenie, stres fizyczny lub emocjonalny, bezsenność lub uraz.
Te liczne i nieswoiste objawy, w połączeniu z brakiem nieprawidłowości w wynikach badań dodatkowych powodują, że rozpoznanie fibromialgii jest trudne, a pacjenci zanim otrzymają prawidłowa diagnozę i leczenie, często odwiedzają licznych lekarzy różnych specjalności (lekarz rodzinny, reumatolog, neurolog, ortopeda, specjalista leczenia bólu, psychiatra). Pacjenci czasami są traktowani jako hipochondrycy lub jako osoby symulujące chorobę, co nasila ich frustrację i cierpienie psychiczne.
Na czym polega postępowanie terapeutyczne w fibromialgii?
Nawet po ustaleniu właściwego rozpoznania [o diagnostyce czytaj w tekście: Fibromialgia - przyp. red.] często nie jest łatwo wdrożyć efektywną terapię. Przed podjęciem terapii właściwej dla fibromialgii konieczne jest wdrożenie leczenia dotyczącego współwystępujących zaburzeń, takich jak depresja, zaburzenia lękowe lub zaburzenia snu.
Wprawdzie istnieją skuteczne metody terapeutyczne, ale odpowiednie postępowanie wymaga cierpliwości, czasu i zaangażowania ze strony pacjenta oraz lekarza. Leczenie często wymaga współpracy różnych specjalistów (na przykład neurologa, psychiatry, reumatologa, psychologa i innych).
Skuteczna terapia wymaga wielodyscyplinarnego podejścia i polega na łącznym zastosowaniu:
- farmakoterapii,
- edukacji pacjenta na temat schorzenia oraz poinformowania go, iż jego dolegliwości nie są wynikiem ciężkiej choroby somatycznej;
- zalecenia fizycznych ćwiczeń aerobowych o umiarkowanej intensywności;
- edukacji i wdrożenia zasad higieny snu;
- technik radzenia sobie ze stresem.
Niektórzy eksperci zalecają krioterapię i leczenie uzdrowiskowe.
Jakie jest znaczenie edukacji?
Pierwszym krokiem w terapii osób z fibromialgią powinno być omówienie z pacjentem charakterystyki rozpoznawanego zaburzenia. Już samo wyjaśnienie, że obserwowane objawy nie zagrażają jego życiu może go uspokajać, a perspektywa odpowiedniej pomocy pozwala pacjentowi zrozumieć specyfikę fibromialgii oraz daje szansę na zbudowanie prawidłowej współpracy pacjent-lekarz. Efektywna terapia może mieć miejsce wyłącznie wtedy gdy pacjent zrozumie problem, który go dotyka.
Na czym polega farmakoterapia?
Najskuteczniejszymi i najlepiej zbadanymi lekami stosowanymi w terapii osób cierpiących na fibromialgię są leki psychotropowe, najczęściej - przeciwdepresyjne. W pierwszej kolejności wymienia się tu leki z grupy inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny – duloksetynę i milnacipran, które w USA (w przeciwieństwie do krajów Europy) zostały zarejestrowane do stosowania w tym wskazaniu. W Polsce ponadto uzyskano obiecujące wyniki w trakcie leczenia za pomocą mirtazapiny.
Wyniki badań potwierdzają też skuteczność tramadolu (ewentualnie w połączeniu z paracetamolem) i pregabaliny (lek przeciwpadaczkowy).
Wbrew błędnym opiniom fibromialgia nie jest spowodowana stanem zapalnym, a więc leki przeciwzapalne nie są u tych osób przydatne. Dotyczy to też opioidów (z wyjątkiem tramadolu) i kortykosteroidów.
W przypadku niektórych chorych skuteczne bywają także inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (na przykład fluoksetyna, citalopram), jednak wyniki badań w tym zakresie są sprzeczne.
Szereg wyników badań wskazuje na umiarkowaną skuteczność amitryptyliny (trójpierścieniowego leku przeciwdepresyjnego), która nie jest zarejestrowana w tym zakresie. Bywa ona jednak zalecana pacjentom z omawianej grupy, choć jej stosowaniu towarzyszyć może wiele istotnych działań niepożądanych.
Jakie jest znaczenie ćwiczeń fizycznych?
W przypadku pacjentów z fibromialgią wykazano bardzo korzystny wpływ regularnych ćwiczeń fizycznych o małej intensywności (aerobowych). Wykonywanie ich codziennie zapewnia często szybką i trwająca wiele godzin poprawę. Nasilenie ćwiczeń powinno być na takim poziomie, aby pacjent w ich trakcie nie mógł już śpiewać, ale aby równocześnie był w stanie swobodnie mówić. Sam rodzaj ćwiczeń nie ma szczególnego znaczenia (zaleca się na przykład spacery, pływanie, jazda na rowerze, korzystanie z rowerów treningowych i tym podobne), ale należy unikać aktywności, które mogą nasilać ból (jogging, gra w koszykówkę czy podnoszenia ciężarów i tym podobne).
Omawiane ćwiczenia należy wykonywać późnym popołudniem lub wczesnym wieczorem, ćwiczenia we wcześniejszych porach dnia są mniej efektywne. Należy unikać aktywności fizycznej późnym wieczorem, gdyż może to utrudniać zasypianie.
Jakie jest znaczenie poprawy jakości i ilości snu?
Bezsenność bywa jednym z głównych objawów fibromialgii. Dlatego należy przestrzegać zasad higieny snu. Pacjenci nie powinni nadmiernie przedłużać wieczornej aktywności, gdyż może to powodować nasilenie objawów fibromialgii. Należy tak zorganizować swoje codzienne zajęcia i obwiązki, aby w miarę możliwości mogli spać długo, jak tego potrzebują, by rano czuć się wyspanym (ale nie dłużej!).
Czasami dolegliwości związane z omawianym zespołem nasilają się w okresie zmiany czasu z zimowego na letni lub odwrotnie. Można temu zaradzić poprzez bardziej stopniowe zmiany w zakresie kładzenia się spać (o około 15 minut co 1-2 dni) niż wskazuje na to sama zmiana czasu.
Należy też całkowicie zrezygnować ze spożywania kawy, gdyż kofeina może utrudniać zasypianie oraz nasilać bóle mięśniowe i ból głowy. W przypadku spożywania większej ilości napojów zawierających kofeinę, należy je odstawiać stopniowo -- w ciągu jednego do dwóch tygodni.
Jakie jest znaczenie radzenia sobie ze stresem?
Objawy fibromialgii mogą się nasilać pod wpływem wszelkiego rodzaju czynników stresowych (fizycznych lub psychicznych). To właśnie z tego powodu zaleca się, by ćwiczenia fizyczne nie były nadmierne a codzienna aktywność fizyczna powinna być podzielona na krótkie okresy (około 30-60 minut) z możliwością wypoczynku między nimi. Podobnie istotne jest ograniczanie ekspozycji na stres psychiczny. Wskazane może być na przykład podjęcie starań o mniej stresujące stanowisko pracy.
Osoby z fibromialgią powinny nauczyć się rozpoznawać kiedy ich wysiłek fizyczny lub emocjonalny zbliża się do takiego poziomu, którego przekroczenie grozi nasileniem objawów. Przydatne może być wdrożenie ćwiczeń relaksacyjnych, technik radzenia sobie ze stresem oraz terapii poznawczo-behawioralnej.
Obecnie dysponujemy licznymi wynikami wiarygodnych badań, które wskazują, że prawidłowe rozpoznanie z wdrożeniem kompleksowego leczenia, obejmującego wymienione wyżej metody postępowania, jest skuteczne u wielu osób z fibromialgią.
