Komentarz do artykułu: Ćwiczenia fizyczne w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów kończyn dolnych – przegląd systematyczny z metaanalizą
Choroba zwyrodnieniowa stawów (ChZS) kończyn dolnych jest obecnie jedną z najczęstszych przyczyn kalectwa – szczególnie wśród osób starszych – na świecie.1,2 Liczba chorych ze zmianami zwyrodnieniowymi narasta w związku ze starzeniem się społeczeństw, a także równolegle do epidemii otyłości. Równocześnie dąży się do udoskonalenia profilaktyki postępu ChZS i leczenia związanych z nią objawów metodami niefarmakologicznymi.3-5 Głównym celem tego postępowania jest zmniejszenie dolegliwości bólowych, poprawa sprawności ruchowej i zwiększenie siły mięśniowej. W ostatnich latach opublikowano szereg przeglądów systematycznych i metaanaliz podsumowujących skuteczność stosowania metod niefarmakologicznych, w tym ćwiczeń fizycznych u chorych na ChZS kończyn dolnych.
W 2013 roku ukazały się zalecenia Europejskiej Ligi do Walki z Chorobami Reumatycznymi (EULAR) dotyczące niefarmakologicznego postępowania w chorobie zwyrodnieniowej stawów biodrowych i stawów kolanowych.4 Podkreślono w nich, że leczenie to musi uwzględniać wiek, płeć, wskaźnik masy ciała chorego, wiele czynników „biopsychospołecznych”, dolegliwości podawane w wywiadzie (ból, ograniczenie ruchomości stawów, zaburzenia propriocepcji), zmiany wykazane badaniem przedmiotowym oraz choroby współistniejące. Zwrócono uwagę, że sposób leczenia należy dostosować do oczekiwań chorego i czynników mających wpływ na jakość życia. W każdym przypadku należy opracować indywidualny plan postępowania, udzielić informacji o chorobie, zalecić odpowiednią aktywność fizyczną – w tym ćwiczenia. Chory powinien się zapoznać z możliwościami wykonywania ćwiczeń – indywidualnie lub w grupach, w wodzie albo przy zastosowaniu odpowiednich przyrządów.
Podkreślono znaczenie regularnego wykonywania ćwiczeń u chorych ze zmianami zwyrodnieniowymi w stawach biodrowych i/lub stawach kolanowych.
Aktualne doniesienia świadczące o znaczeniu ćwiczeń fizycznych w ChZS dowodzą, że jest to metoda szczególnie przydatna w obecnej sytuacji. Możliwości leczenia farmakologicznego zmian zwyrodnieniowych są bowiem bardzo ograniczone. Leki stosowane w celu opanowania dolegliwości często wchodzą w interakcję z innymi lekami, przyjmowanymi w związku z chorobami współistniejącymi. Lekarze zajmujący się chorymi na ChZS powinni więc znać zasady kinezyterapii i ułatwiać im dostęp do ośrodków fizjoterapii.
Ćwiczenia kinezyterapeutyczne zalecane w przypadku ChZS kończyn dolnych to:
1) ćwiczenia wzmacniające (czynne w odciążeniu z oporem)
2) ćwiczenia rozciągające
3) ćwiczenia aerobowe (tlenowe).
Ćwiczenia wzmacniające (czynne w odciążeniu z oporem) mięśni zespołów dynamicznych kończyn dolnych stosuje się w celu zwiększenia zakresu
ruchu, zwiększenia siły mięśniowej, wytrzymałości
oraz poprawy koordynacji nerwowo-mięśniowej, a tym samym w celu zwolnienia procesu
zwyrodnieniowego. W ćwiczeniach w odciążeniu z oporem stosuje się odciążenia i opory w różnej
postaci. Odciążenie i opór mogą stanowić ręce terapeuty,
urządzenia do ćwiczeń w podwieszeniu i z oporem (np. Uniwersalny Gabinet Usprawniania
Leczniczego – UGUL), ruch po śliskiej powierzchni z oporem (ciężarki, taśma Thera-band):
1) ćwiczenia wzmacniające mięśnie prostowniki
stawu biodrowego oraz kolanowego (w płaszczyźnie
strzałkowej), w podwieszeniu osiowym z dawkowanym oporem (UGUL)
2) ćwiczenia wzmacniające mięśnie odwodziciele
stawu biodrowego (w płaszczyźnie czołowej), w podwieszeniu osiowym z dawkowanym oporem
(UGUL)
3) ćwiczenia wzmacniające mięśnie rotatory wewnętrzne
stawu biodrowego, w podwieszeniu
osiowym z dawkowanym oporem (UGUL)
4) ćwiczenia w wodzie w odciążeniu i z oporem
– wzmacniające mięśnie prostowniki stawu kolanowego
oraz prostowniki, odwodziciele i rotatory
wewnętrzne stawu biodrowego.
Wyżej wymienione ćwiczenia rozciągają przykurczone
mięśnie zginające staw kolanowy,
oraz zginające i rotujące na zewnątrz staw biodrowy.
Uwaga: liczba powtórzeń ruchu w jednej płaszczyźnie
powinna być mierzona czasem i wynosić
2–5 minut.
5) jazda na rowerze stacjonarnym.
Ćwiczenia rozciągające stosuje się w celu
zwiększenia zakresów ruchu w stawach:
1) ćwiczenia relaksacji poizometrycznej wykonuje
fizjoterapeuta, ruch prowadzony jest w 3 fazach.
Pacjent napina izometrycznie mięśnie (5–7 s),
które fizjoterapeuta w trakcie rozluźnienia będzie
rozciągał do granicy bólu, następnie około
10 sekund trwa przytrzymanie uzyskanego
zakresu ruchu. Liczba powtórzeń 6–8 razy.
Zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz rozluźnienie
napiętych mięśni uzyskuje się, poprzedzając
ćwiczenia relaksacji poizometrycznej
zabiegami fizykalnymi (ciepłolecznictwem,
hydroterapią lub krioterapią).6
2) ćwiczenia stretchingu pacjent może wykonywać
samodzielnie. Powinna je poprzedzać rozgrzewka
(5–10 min), po niej następuje napięcie izometryczne
ćwiczonego mięśnia (10–30 s), rozluźnienie
mięśnia (2–3 s), i powolne rozciągnięcie
mięśnia z zatrzymaniem przez 10–30 sekund.
Ćwiczenia aerobowe (tlenowe) zmuszają układ krążeniowo-oddechowy do większej aktywności i wytrzymałości na wysiłek fizyczny. Wszechstronnie oddziaływają na wszystkie układy ustroju, poprawiają ukrwienie narządu ruchu, koordynację nerwowo-mięśniową, kształtują prawidłową postawę. Ćwiczenia aerobowe mogą być wykonywane w formie ćwiczeń indywidualnych, zespołowych i pływania.7 Ćwiczenia aerobowe w wodzie zaleca się wykonywać w równym tempie przez około 50 minut, a wysiłek podczas wykonywania ćwiczeń powinien wynosić 65–75% możliwości pacjenta (60% tętna maksymalnego). Program leczenia usprawniającego powinien obejmować ćwiczenia kinezyterapeutyczne indywidualne i zespołowe.
Piśmiennictwo:
1. Bijlsma J.W., Berenbaum F., Lafeber F.P.: Osteoarthritis: an update with relevance for clinical practice. Lancet, 2011; 377: 2115–21262. Pereira D., Peleteiro B., Araujo J. i wsp.: The effect of osteoarthritis definition on prevalence and incidence estimates: a systematic review. Osteoarthritis Cartilage, 2011; 19: 1270–1285
3. Hochberg M.C., Altman R.D., April K.T. i wsp.: American College of Rheumatology 2012 recommendations for the use of nonpharmacologic and pharmacologic therapies in osteoarthritis of the hand, hip and knee. Arthritis Care Res., 2012; 64: 455–474
4. Fernandes L., Hagen K.B., Bijlsma J.W.J. i wsp.: EULAR recommendations for the non-pharmacological core management of hip and knee osteoarthritis. Ann. Rheum. Dis., 2013; 72: 1125–1135
5. Bennell K.L., Hinman R.S.: A review of the clinical evidence for exercise in osteoarthritis of the hip and knee. J. Sci. Med. Sport, 2011; 14: 4–9
6. Kiwerski J.: Rehabilitacja medyczna. Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2005
7. Zembaty A.: Kinezyterapia. T. 2. Kraków, Wydawnictwo Kasper, 2003